Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press του Σαββάτου
του Γιάννη Καντέλη
Η συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ταγίπ Ερντογάν στη Νέα Υόρκη επιβεβαίωσε ότι η πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων έχει μπει σε μία τελείως διαφορετική τροχιά από αυτή των προηγούμενων ετών, με κοινή επιδίωξη τα «ήρεμα νερά» και την εξομάλυνση της έντασης των προηγούμενων ετών.
Πίσω από τις κλειστές πόρτες στο Turkish House τέθηκαν όλα τα βασικά θέματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων χωρίς, όπως τονίζουν διπλωματικές πηγές, να ακουστούν «οι λέξεις που χτυπούν κόκκινο για τις θέσεις της Αθήνας». Δηλαδή, δεν ειπώθηκε τίποτα για αποστρατιωτικοποίηση νησιών, γκρίζες ζώνες ή για δύο κράτη στην Κύπρο. Αυτή τη στιγμή κρατούν και οι δύο πλευρές το καλό κλίμα και όπως διαβεβαιώνουν οι ίδιες πηγές «δεν έχουμε μπει ακόμα στην ουσία των θεμάτων». Είναι δεδομένη η θέληση, όμως, να «σπάσουν οι αδράνειες περασμένων ετών». Για αυτό το λόγο επιχειρείται να δοθεί μία νέα δυναμική μέσα από σειρά θετικών δράσεων. Την μπαγκέτα αυτής της επιχείρησης κρατούν οι δύο υπουργοί Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης και Χακάν Φιντάν, οι οποίοι έχουν εγκαθιδρύσει μία κόκκινη γραμμή προκειμένου να μπορούν να επιλύσουν προβλήματα πριν αυτά εξελιχθούν σε κρίσεις. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, αυτό έχει ήδη συμβεί το τελευταίο δίμηνο προκειμένου να μην προκληθεί ένταση στο Αιγαίο με αφορμή το μεταναστευτικό.
Κοινός ο στόχος
Η αφετηρία και οι λόγοι είναι διαφορετικοί, όμως ο στόχος για καταλλαγή είναι κοινός. Η Αθήνα προέτασσε πάντα την ανάγκη για σχέσεις καλής γειτονίας, αποφυγής των προκλήσεων και την συνεργασία σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος. Ήταν κάτι που ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε τονίσει προς τον Τούρκο πρόεδρο στην πρώτη τους συνάντηση το 2019 στα Ηνωμένα Έθνη. Έκτοτε μεσολάβησαν πολλά, η Τουρκία επιδόθηκε σε επιθετική ρητορική, εξαπέλυσε ένα μπαράζ προκλήσεων έναντι της Ελλάδας και οι δύο χώρες έφτασαν στα πρόθυρα ενός θερμού επεισοδίου. Η Αθήνα, αντιθέτως, επένδυσε στην διπλωματία, την ανάδειξη της Ελλάδας ως πυλώνα σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και έχτισε ισχυρές σχέσεις με την Ουάσιγκτον. Ο δρόμος της τουρκικής ηγεσίας απεδείχθη αδιέξοδος και η ανάγκη του κ. Ερντογάν να επανοικοδομήσει τις διαταραγμένες σχέσεις του με την Δύση περνά πλέον από την Αθήνα, όπως τονίζουν διπλωματικές πηγές. Εκεί εν πολλοίς αποδίδεται και η μεταστροφή της πολιτικής του και η επιστροφή στο τραπέζι του διαλόγου. «Η Τουρκία έχει ανάγκη ευρωπαϊκούς πόρους για την ανοικοδόμηση των περιοχών που καταστράφηκαν από τους σεισμούς του Φεβρουαρίου, ενώ η κακή κατάσταση της οικονομίας απαιτεί την στήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ε.Ε. προκειμένου να μην καταλήξει στη μέγγενη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου», σημειώνουν οι ίδιες πηγές στην ΤΡ.
Η εκτίμηση της Αθήνας
Κυβερνητικά στελέχη με πλήρη γνώση των όσων διημείφθησαν στη συνάντηση των δύο ηγετών μιλούν στην «ΤΡ» για ειλικρινή διάθεση από την πλευρά της Άγκυρας να υπάρξει συνέχεια στην αποκλιμάκωση της έντασης. «Δεν είμαστε όμως αφελείς», όπως τονίζουν συνεργάτες του κ. Μητσοτάκη. Γνωρίζουν ότι η πρόκληση που υπάρχει μπροστά τους είναι σημαντική και απαιτείται διαρκής εγρήγορση για τυχόν υπαναχώρηση της Τουρκίας από αυτή την θέση ή προσπάθεια να βάλει στο τραπέζι ζητήματα που αποτελούν κόκκινες γραμμές για την Αθήνα.
Η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν οριστικοποίησε και τον οδικό χάρτη του διαλόγου για τους επόμενους μήνες με ορόσημο το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας των δύο χωρών στις 7 Δεκεμβρίου στη Θεσσαλονίκη. Ο πρώτος σταθμός στις 16 Οκτωβρίου, οπότε ξεκινά ο πολιτικός διάλογος είναι ο πλέον κρίσιμος για το πιο ακανθώδες θέμα, τον ορισμό των θαλασσίων ζωνών, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας από ελληνικής πλευράς είναι η υφυπουργός Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου η οποία θα έχει απέναντι της τον διπλωματικό σύμβουλο του Ταγίπ Ερντογάν, Τσαγατάι Κιλίτς. Από την κυβέρνηση υποστηρίζουν ότι θα απαιτηθούν χρόνος, εντατικές διαβουλεύσεις και πως δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι απαραίτητα θα υπάρξει συμφωνία στο τέλος της διαδρομής. «Είναι λάθος να μπαίνουν σφιχτά χρονοδιαγράμματα σε ένα θέμα που δεν έχει λυθεί τα τελευταία 40 χρόνια», όπως το έθεσε κυβερνητική πηγή με την συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν. Στόχος της ελληνικής διπλωματίας είναι οι δύο χώρες να συμφωνήσουν σε προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όμως ακόμα «είμαστε μακριά», όπως έχει δηλώσει ο κ. Μητσοτάκης. Το χρονοδιάγραμμα που έχει επιλεγεί είναι σταδιακό. Η προώθηση των θετικών δράσεων και η υλοποίηση των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης σε πρώτη φάση, ώστε να αποτυπωθεί και εμπράκτως το θετικό κλίμα και στη συνέχεια να μπουν οι δύο πλευρές πιο βαθιά στα δύσκολα θέματα.
Έμπειροι διπλωμάτες εκτιμούν ότι στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου δεν αποκλείεται η Άγκυρα να βάλει στο τραπέζι όλα τα ζητήματα που θέτει κατά καιρούς, ωστόσο η Αθήνα έχει φροντίσει να κόψει κάθε συζήτηση που αφορά κυριαρχικά δικαιώματα. «Δεν πρόκειται να μπούμε σε κανένα ανατολίτικο παζάρι», ξεκαθαρίζει κυβερνητική πηγή με την θέση της Ελλάδας να είναι σαφής, όπως την εξέφρασε από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών ο πρωθυπουργός: «η διαφορά για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών είναι σημαντική, αλλά μπορεί να επιλυθεί σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και το πνεύμα σχέσεων καλής γειτονίας».
Επαναπροσέγγιση
Η επίτευξη καλού κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι το πρώτο βήμα της επαναπροσέγγισης που ξεκίνησε στο Βίλνιους. Αυτό που απαιτείται από εδώ και πέρα προκειμένου αυτή η διαδικασία να συνεχιστεί σε στέρεες βάσεις είναι η εμπέδωση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό είναι κάτι που θα κρίνεται διαρκώς, με την Αθήνα να αξιολογεί την στάση που θα τηρήσει αυτούς τους μήνες η Άγκυρα. Επίσης, το πράσινο φως από τους δύο ηγέτες να προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς η συνεργασία σε ζητήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος και κοινών επιδιώξεων δίνει τη δυνατότητα επιτάχυνσης των διαδικασιών για υπογραφή συμφωνιών που θα συμβάλουν στην εμπέδωση της εμπιστοσύνης. Με μία βασική προϋπόθεση, όπως την περιέγραψε από τη Νέα Υόρκη ο κ. Γεραπετρίτης: «Ένας εποικοδομητικός διάλογος με την Τουρκία μπορεί να βασίζεται μόνο στον πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου, συμπεριλαμβανομένων του Δικαίου της Θάλασσας και των συνθηκών που θεσπίζουν την κυριαρχία των κρατών, τα σύνορα και την εδαφική ακεραιότητα τους».