Tη Δευτέρα 24 Ιουλίου 2023 δημοσιεύθηκε στη συνδρομητική ιστοσελίδα ερευνητικής δημοσιογραφίας insidestory.gr μία ενδιαφέρουσα έρευνα του γνωστού δημοσιογράφου Τάσου Τέλλογλου, για όσα προκύπτουν από την υπόθεση των πέντε συνοριοφυλάκων που υπηρετούσαν στη Δ.Α. Ορεστιάδας, και συγκεκριμένα στο Α.Τ. Ισαακίου, και κρατούνται από τις αρχές Ιουνίου στις φυλακές Γρεβενών.
Ο Τάσος Τέλλογλου είχε πρόσβαση στη δικογραφία που συντάχθηκε εναντίον τους, βρέθηκε στον Έβρο και μίλησε με συνεργάτες, προϊσταμένους και τις οικογένειές τους, καταλήγοντας σε μια αρκετά διαφορετική ιστορία για το τι συμβαίνει τελικά, σε σχέση με αυτά που συνήθως γίνονται γνωστά. Δυο μήνες μετά τη σύλληψη των πέντε από μια ανώνυμη καταγγελία αρχικά, έρχονται στο φως μυστικές επιχειρήσεις, Πακιστανοί βαρκάρηδες, pushbacks, χάρες σε πληροφοριοδότες, μπλόφες, ακύρωση μιας επιχείρησης για να επιτύχει μία άλλη μεγαλύτερη, εντολές άνωθεν που αγγίζουν τα όρια της νομιμότητας ή/και της παρανομίας… Κι όλα αυτά πλέκονται και εμπλέκουν παρακολουθήσεις, εφόδους σε σπίτια, συνοριοφύλακες που φυλακίζονται, ανυποψίαστες συζύγους και αθώα παιδιά, σε μια υπόθεση που φαίνεται πως θα μας απασχολήσει για πολύ καιρό ακόμα.
Εν τω μεταξύ οι διελεύσεις ανυπολόγιστου αριθμού προσφύγων και παράτυπων μεταναστών είναι καθημερινότητα, με τους διακινητές να σκορπούν θάνατο και τρόμο στους δρόμους του Έβρου και τους πολίτες να ζητούν απεγνωσμένα ουσιαστικές παρεμβάσεις από την Πολιτεία για να μπορούν να ζουν και να κινούνται ασφαλείς στο τόπο τους.
Ακολουθεί το άρθρο αναλυτικά
Όταν συλλαμβάνονται οι φύλακες των συνόρων
Μέχρι τώρα, οι ιστορίες που ακούγαμε για τις επαναπροωθήσεις στα σύνορα προέρχονταν κυρίως από ξένα μέσα, που προσπαθούσαν να τις τεκμηριώσουν με μαρτυρίες. Τώρα, βρίσκονται στην καρδιά μιας ελληνικής δικογραφίας, που αφορά την ίδια την αστυνομία.
Στα τέλη Μαΐου αυτού του χρόνου συνελήφθησαν στην Ορεστιάδα πέντε αστυνομικοί, από τα ιστορικά στελέχη των επιχειρήσεων εξάρθρωσης κυκλωμάτων παράνομης μετανάστευσης, με την κατηγορία της διαφθοράς. Το inside story είχε πρόσβαση στη δικογραφία που συντάχθηκε εναντίον τους και μίλησε με συνεργάτες, προϊσταμένους και τις οικογένειές τους, καταλήγοντας σε μια αρκετά διαφορετική ιστορία για το τι συμβαίνει στον Έβρο, σε σχέση με αυτά που μαθαίνουμε στην Αθήνα.
Ανάλογα με την πλευρά από την οποία το βλέπει ο καθένας, κρίνοντας την καθημερινότητα στον Έβρο χωρίζουμε τους πρωταγωνιστές της σε καλούς και κακούς. Πέρα όμως από ηθικές κρίσεις, η πραγματικότητα που αναδύεται μέσα από τις ιστορίες που διαβάζουμε στη δικογραφία είναι πως, αυτοί που υπηρετούν στα σύνορα συχνά αναγκάζονται να κάνουν μικρούς ή μεγαλύτερους συμβιβασμούς, για να πετύχουν κάθε φορά αυτό που οι πολιτικοί προϊστάμενοί τους χαρακτηρίζουν ως απώτερο στόχο: τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών. Κι εκεί, κάθε μέσο επιτρέπεται: η επαναπροώθηση (pushback), η διακριτική προστασία και οι χάρες στον πληροφοριοδότη, η μπλόφα, το χάλασμα μιας επιχείρησης για να επιτύχει μία άλλη, μεγαλύτερη.
Ημερολόγια Έβρου: μια εισαγωγή
Στα Μαράσια, βόρεια της Ορεστιάδας, η σιδηροδρομική γραμμή του τρένου που πηγαίνει από την Αλεξανδρούπολη προς τη Βουλγαρία πατάει σχεδόν πάνω στη γραμμή των συνόρων με την Τουρκία. Μετά ρέει το ποτάμι, ο Έβρος, και σε απόσταση αναπνοής βρίσκεται το τουρκικό έδαφος. Οι γεωργικές εργασίες των γειτόνων ακούγονται πίσω από τη συστάδα των δένδρων όπου βρίσκομαι, στις αρχές αυτού του Ιουνίου.
«Μόλις χθες το βράδυ πέρασαν 91 άτομα», λέει στο inside story η Πόπη Κατριβέση, που διατηρεί ένα μικρό καφέ πίσω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, πάνω στο ποτάμι. Οι συνοριοφύλακες έπιασαν όσους και όσες επιχείρησαν να μπούν στην ελληνική επικράτεια και τους/τις οδήγησαν στα Ρύζια, όπου έχει, με χρήματα της ΕΕ, δημιουργηθεί ένα κέντρο κράτησης από τα υπερσύγχρονα – α λα Σάμος.
Όχι μακριά από τα Μαράσια, συναντιόμαστε σε ένα χωριό της Ορεστιάδας με έναν άνδρα της τοπικής ασφάλειας. Έχει μόλις έρθει από την Ορεστιάδα, όπου στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας μίλησε ο υπουργός Νίκος Δένδιας – «ένας από τους πρώτους πολιτικούς που ως υπουργός Προστασίας του Πολίτη μας είχε εξηγήσει ότι με συμβατικά μέσα θα δυσκολευτούμε να κρατήσουμε αυτά τα κύματα των απελπισμένων εκτός επικράτειας», λέει ο αστυνομικός, που έχει συναντήσει κι άλλες φορές τον Δένδια. Μετά θέλει να κάνει ένα σχόλιο: «Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από πολιτικούς που παριστάνουν ότι είναι διαχειρίσιμο το πρόβλημα της μετανάστευσης, διότι δεν είναι».
Ο νυν υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας μου είχε δώσει την άδεια το 2013 να επισκεφθώ για πρώτη φορά ένα κέντρο κράτησης μεταναστών, προσωρινό τότε στην Μυτιλήνη, πριν ακόμα φτιαχτεί η Μόρια. Ως υπουργός είχε συνειδητοποιήσει ότι η σύμβαση της Γενεύης του 1951 και η κατά γράμμα τήρησή της δεν οδηγούσε σε διαχείριση του προβλήματος. «Ναι, θυμάμαι να το έχουμε συζητήσει αυτό το ενδεχόμενο» μου λέει ο άνδρας της ασφάλειας από τον Έβρο. «Θα έπρεπε να είχαμε καταλάβει από τότε να επαναπροωθούμε όσους έρχονταν απρόσκλητοι».
Κάπως έτσι, σταδιακά, άρχισαν οι επαναπροωθήσεις, τα pushbacks στα αγγλικά, που συνεχίστηκαν επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και πήραν άλλες διαστάσεις μετά το 2019.
Η ειδική μονάδα του Διδυμοτείχου
Το 2010 δημιουργήθηκε η ειδική μονάδα της συνοριακής φύλαξης στον Έβρο. Είχε προηγηθεί η πετυχημένη διείσδυση μιας ομάδας αστυνομικών υπό τον Βασίλη Τ. σε κύκλωμα διακινητών στα Οινόφυτα το 2004, σε συνεργασία με το Τμήμα Αλλοδαπών της Αθήνας. Η μέθοδος ήταν απλή: «Όταν εξαρθρωνόταν ένα κύκλωμα στα σύνορα, οι αστυνομικοί επέλεγαν 1-2 ανθρώπους που θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν στους εγκεφάλους της επιχείρησης, μέσα στη χώρα που είχε γίνει η είσοδος των παρανόμων. Εκείνη τη φορά, καταλήξαμε στα Οινόφυτα μέσα σε έναν ελαιώνα. Στο δίκτυο ήταν οδηγοί, δικηγόροι, Πακιστανοί, τα πάντα. Τους πιάσαμε, πήραμε έπαινο. Πέντε χρόνια αργότερα το αρχηγείο έστησε ειδικές ομάδες για να κάνουν την ίδια δουλειά σε ολόκληρη τη χώρα», λέει ένας αρχιφύλακας που είχε πάρει μέρος σε εκείνες τις προετοιμασίες. «Ήταν εντολή από πάνω. Δουλειά μας ήταν να φτάσουμε όσο νοτιότερα μπορούσαμε, να συλλέξουμε πληροφορίες για τη διακίνηση και τα κυκλώματα και να τους “χαλάσουμε”».
Μια από τις μονάδες που στήθηκαν ήταν αυτή του Διδυμοτείχου, με πέντε κύρια μέλη. Αμέσως μετά τις εκλογές του Μαΐου 2023, η υποδιεύθυνση εσωτερικών υποθέσεων της αστυνομίας στη Βόρεια Ελλάδα συνέλαβε και τους πέντε αστυνομικούς της ειδικής μονάδας Διδυμοτείχου, κατηγορώντας τους ότι είχαν συστήσει εγκληματική οργάνωση για να διευκολύνουν την «παράνομη είσοδο αλλοδαπών στη χώρα […] έναντι ανταλλάγματος». Η εισαγγελέας και ο ανακριτής αποφάσισαν να τους προφυλακίσουν επειδή, όπως ανέφεραν, αν αφήνονταν ελεύθεροι θα ήταν «πολύ πιθανό να διαπράξουν κι άλλα εγκλήματα». Η απόφαση αυτή ελήφθη στις 3 Ιουνίου 2023 και στη συνέχεια οι πέντε αστυνομικοί είχε αποφασιστεί να μεταφερθούν στις φυλακές Κομοτηνής – μέχρι που η διοίκηση αντιλήφθηκε ότι σε αυτές τους περίμεναν με την σχετική «επιτροπή υποδοχής» πολλοί από τους διακινητές που στο παρελθόν είχαν συλλάβει. Έτσι κατέληξαν στις φυλακές Γρεβενών. Μία πρόσφατη αίτηση των συνηγόρων τους στο δικαστικό συμβούλιο για να αποφυλακισθούν απορρίφθηκε.
Η παρακολούθηση
Πώς όμως φτάσαμε στη σύλληψη των πέντε του Διδυμοτείχου, που ήταν το καμάρι της ΕΛΑΣ στην περιοχή του Έβρου;
Τον Οκτώβριο γίνεται μία ανώνυμη καταγγελία στην υποδιεύθυνση εσωτερικών υποθέσεων της ΕΛΑΣ στη Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλονίκη). Ο ανώνυμος καταγγέλλων γράφει για «ομάδα εγκληματιών που βγάζουν λεφτά στις πλάτες της πατρίδας μας. Η χώρα χτίζει τείχος για να κρατήσει τους λαθρομετανάστες εκτός και αυτοί θησαυρίζουν βοηθώντας τους να μπούν μέσα». Οι εσωτερικές υποθέσεις ζητούν και πετυχαίνουν την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών 11 αστυνομικών της περιοχής. Η άρση, που περιορίζεται στην τελική φάση στους πέντε αστυνομικούς της ειδικής μονάδας, θα ανανεωθεί δύο φορές και δεν θα περιορισθεί στην παρακολούθηση των κινητών τους τηλεφώνων, αλλά θα επεκταθεί και σε παρακολούθηση χώρου –προφανώς αυτοκινήτων–τουλάχιστον μετά τις 26 Απριλίου του 2023, δηλαδή στην τελευταία φάση. Από τα πρωτόκολλα των καταγραφών των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων προκύπτουν ελάχιστες έως και καθόλου ενδείξεις για «αποδοχή δώρων» από τους κατηγορούμενους αστυνομικούς.
«Και το ερώτημα που τίθεται είναι: γιατί δεν διήρκεσε λίγο ακόμα η άρση του απορρήτου τους, π.χ. άλλο ένα δίμηνο, ώστε να προκύψουν, αν προέκυπταν, στοιχεία για χρηματισμό τους, όταν η κατηγορία αφορά τη διευκόλυνση της εισόδου αλλοδαπών έναντι ανταλλάγματος;» αναρωτήθηκε μιλώντας στο inside story αστυνομικός αξιωματούχος της Βόρειας Ελλάδας. Μία αστυνομική πηγή που ήταν κοντά στις έρευνες ανέφερε ότι για «τεχνικούς λόγους» έπρεπε να διακοπεί η καταγραφή χώρου των πέντε, κι ότι στη συνέχεια δεν θα είχε νόημα η παρακολούθησή τους. Όμως αυτό δεν απαντά στο γιατί δεν βρέθηκαν στοιχεία για χρηματισμό τους, ούτε και εάν στη συνέχεια έγινε προσπάθεια να βρεθούν κάποια. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπάρχουν χρήματα σε λογαριασμούς, αλλά το βέβαιο είναι πως η προανάκριση δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι υπάρχουν τέτοιοι λογαριασμοί. Οι οικογένειες και των πέντε συλληφθέντων έχουν πολύ παλιά αυτοκίνητα, ζουν σε κανονικά σπίτια και οι σύζυγοί τους δουλεύουν, πλην μίας.
Το γεγονός ότι οι πέντε αστυνομικοί της ειδικής μονάδας δουλεύουν με ελεύθερο ωράριο (μπορούν για τρεις ημέρες να μην πάνε στη δουλειά και μετά να δουλεύουν μια εβδομάδα και τις νύχτες συνέχεια), έχουν αυτοκίνητα με συμβατικές πινακίδες και δεν φορούν στολές δεν τους κάνει απαραίτητα δημοφιλείς μεταξύ των συναδέλφων τους. Ένας από αυτούς τους συναδέλφους καταγράφηκε να λέει ότι κάποιοι από την ειδική ομάδα θα φύγουν με 200-300.000 ευρώ στην τσέπη τους, αλλά όταν ερωτάται στην προανάκριση τι εννοούσε λέει ότι δεν έχει στοιχεία και ότι αν είχε θα απευθυνόταν στην δικαιοσύνη. Παρόλα αυτά, από τα δικόγραφα προκύπτει πως η δικαιοσύνη χρησιμοποιεί ό,τι άκουσε από αυτόν η αστυνομία, χωρίς να «ζυγίζει» αντίστοιχα εκείνο που έχει πει στην κατάθεσή του.
Οι κρίσιμες λεπτομέρειες της δικογραφίας
Γιατί όμως μας ενδιαφέρει η υπόθεση των πέντε αστυνομικών, εφόσον δεν προκύπτει ξεκάθαρα η ενοχή τους από τα στοιχεία της δικογραφίας; Ο λόγος είναι ότι, μιλώντας με συγγενείς τους αλλά και διαβάζοντας τη δικογραφία, προκύπτουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τις συνθήκες υπό τις οποίες ενεργούν ομάδες όπως αυτή η ειδική μονάδα της αστυνομίας.
Άτυπος ηγέτης των πέντε συλληφθέντων ήταν ο αστυνόμος Βασίλης Τ. Το 2018 ο Τ. και οι περισσότεροι από τους συναδέλφους του της ομάδας μπήκαν στο μουσουλμανικό κλιμάκιο της ΕΥΠ στον Έβρο, όπου υπηρέτησαν για έναν χρόνο. Όταν συνέβησαν τα γεγονότα του Μαρτίου του 2020 στον Έβρο, οι υπηρεσιακοί προϊστάμενοι του Βασίλη Τ. του ζήτησαν να βρει με τις επαφές που είχε δημουργήσει στην Τουρκία «βαρκάρηδες […] από τη Συρία, το Πακιστάν και το Ιράκ […] με άδεια βάρκα. Αυτοί βρέθηκαν και οδηγήθηκαν από την υπηρεσία στα σημεία του ποταμού που γίνονταν οι αποτροπές. Οι Πακιστανοί αρχικά βαρκάρηδες έπαιρναν τα άτομα που ήταν συγκεντρωμένα στην ελληνική πλευρά του Έβρου και τα “επέστρεφαν” στην τουρκική όχθη. Οι βαρκάρηδες έφταναν στο ποτάμι με βαν της ελληνικής αστυνομίας. Αρχικά οι βαρκάρηδες διανυκτέρευαν στην τουρκική πλευρά, αργότερα βρέθηκαν καταλύματα στο Χειμώνιο και το Ισάακιο», γράφει στην απολογία του.
Η ειδική ομάδα δηλαδή, παρακολουθούσε κάθε φορά μια ομάδα παράνομων μεταναστών και αφού αυτοί περνούσαν τα σύνορα, συνελάμβανε τους διακινητές τους (που συνήθως τους περίμεναν στην Ελλάδα), κι έπειτα έβρισκε ανθρώπους –συνήθως ξένους– για να μεταφέρουν πίσω στην Τουρκία τους μετανάστες που είχαν περάσει στην Ελλάδα. «Αποτροπή [σ.σ.: εδώ η λέξη χρησιμοποιείται εννοώντας την ενέργεια που γίνεται προτού περάσει κάποιος τα σύνορα, ή μάλλον ακριβώς την ώρα που τα περνάει, σε αντίθεση με την επαναπροώθηση, που γίνεται αφού τα έχει περάσει] δεν μπορείς να κάνεις, δεν έχει ουσία η αποτροπή, καθώς δεν οδηγείσαι έτσι σε εκείνον ή στο δίκτυο που παραλαμβάνει», λέει στο inside story αστυνομικός που δούλευε παλιότερα σε ειδική ομάδα. Για να «δεθεί» το αδίκημα θα πρέπει να συλληφθεί ο διακινητής να «φορτώνει» τους παράνομους μετανάστες ή να τους έχει φορτώσει. «Αν κινηθούμε πολύ νωρίς είναι λάθος, αν κινηθούμε αργότερα μπορεί να τους χάσουμε».
Τον Οκτώβριο του 2020 οι Πακιστανοί βαρκάρηδες αντικαταστάθηκαν από Σύριους. Οι επαναπροωθήσεις συνεχίζονταν σε καθημερινή βάση, όπως φαίνεται και από στατιστικά στοιχεία που τηρεί η Αστυνομία. Την 1η Φεβρουαρίου 2023 έγιναν 25, στις 20 Μαρτίου 2023 έγιναν 71, στις 21 Μαρτίου 2023 επαναπροωθήθηκαν 104 άτομα. Όσο βελτιώνονται οι καιρικές συνθήκες, τόσο αυξάνεται ο αριθμός εκείνων που στέλνονται πίσω, ενώ ο αριθμός εκείνων που «φθάνουν» τελικά στη χώρα είναι πολύ μικρότερος. Παρόλα αυτά, στο κατηγορητήριο κατά των πέντε, όλοι –και εκείνοι που επαναπροωθήθηκαν– «χρεώνονται» στα νούμερα αυτών που κατάφεραν να μπούν στη χώρα. «Πολλές φορές δίναμε πληροφορίες για να τους σταματάνε στην Καβάλα ή τη Θεσσαλονίκη […] Η αλήθεια είναι ότι και οι προϊστάμενοι δεν επιθυμούσαν πολλές συλλήψεις στην περιοχή του Έβρου, η γραμμή ήταν να μην κάνουμε πολλές συλλήψεις μετά το τέλος του 2020» είπε στο inside story αξιωματικός της αστυνομίας στην Αλεξανδρούπολη, που ήθελε να παραμείνει ανώνυμος διότι δεν είχε εξουσιοδότηση να τοποθετηθεί δημόσια.
Μία ακόμα ενδιαφέρουσα πτυχή αφορά την ειδοποίηση των ανθρώπων που χειρίζονταν τις θερμοκάμερες (ΤΕΚ)· όταν οι πέντε είχαν «στημένη» επιχείρηση, οι χειριστές των θερμοκαμερών έπαιρναν από τους επικεφαλής τους την οδηγία να αφήνουν εκτός παρατήρησης τις περιοχές στις οποίες επιχειρούσε η ειδική ομάδα. Στις ερωτήσεις κατά την προανάκριση, οι πέντε λένε ότι ζητούσαν να απομακρυνθούν οι άλλοι αστυνομικοί για να μην τους «χαλάσουν» τη δουλειά, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύλληψη των διακινητών.
Η ομάδα των πέντε είναι η τελευταία ειδική ομάδα της αστυνομίας που ενεργούσε στην περιοχή, για τη σύλληψη διακινητών. Η απόφαση της αστυνομίας να την «καταργήσει» με τον τρόπο που το έκανε θα κριθεί από το αποτέλεσμα. Αλλά όσα προέκυψαν από την πολύμηνη έρευνα δημιουργούν περισσότερα ερωτήματα, παρά δίνουν απαντήσεις.