Δημοσιεύθηκε στην έντυπη TODAY PRESS
Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές και η επικείμενη αποστασιοποίηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την ευρωπαϊκή ασφάλεια επαναφέρουν επιτακτικά το ζήτημα της στρατιωτικής αυτονομίας της Ευρώπης. Η ανακοίνωση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για επενδύσεις ύψους 800 δισ. ευρώ στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας σηματοδοτεί μία ιστορική αλλαγή κατεύθυνσης.
Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η Ευρώπη έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει μια αξιόμαχη στρατιωτική δύναμη που θα την καταστήσει ανεξάρτητη από την αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας.
Η ανάγκη για στρατιωτική αυτονομία
Για δεκαετίες, η άμυνα της Ευρώπης βασιζόταν στη διατλαντική σχέση με τις ΗΠΑ, μέσω του ΝΑΤΟ. Η στρατηγική αυτή της εξάρτησης επιτρέπει στις ευρωπαϊκές χώρες να διατηρούν σχετικά χαμηλές αμυντικές δαπάνες, καθώς η αμερικανική στρατιωτική υπεροχή λειτουργεί αποτρεπτικά. Ο Τραμπ, όμως, έχει επανειλημμένα εκφράσει την επιθυμία του να αποσύρει ή να περιορίσει την εμπλοκή των ΗΠΑ στη συλλογική άμυνα της Ευρώπης, ζητώντας από τους Ευρωπαίους να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Με δεδομένο ότι η απειλή από τη Ρωσία είναι υπαρκτή, η ανάγκη για μια κοινή αμυντική πολιτική καθίσταται επιτακτική.
Τα μέτρα που πρότεινε η Φον ντερ Λάιεν
Η ανακοίνωση για επενδύσεις 800 δισ. ευρώ στον τομέα της άμυνας περιλαμβάνει ένα φιλόδοξο σχέδιο εκσυγχρονισμού των ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνατοτήτων. Οι βασικοί πυλώνες του προγράμματος περιλαμβάνουν:
- Ανάπτυξη κοινού εξοπλισμού: Χρηματοδότηση ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανιών για την κατασκευή αρμάτων μάχης, μαχητικών αεροσκαφών και αντιαεροπορικών συστημάτων.
- Ψηφιακή καινοτομία και κυβερνοασφάλεια: Δραστική ενίσχυση της προστασίας απέναντι σε κυβερνοεπιθέσεις και τεχνολογική αναβάθμιση των δικτύων επικοινωνίας των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων.
- Κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και εκπαίδευση: Συγκρότηση ευρωπαϊκής δύναμης ταχείας επέμβασης και βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των στρατών των κρατών-μελών.
- Αμυντική αυτονομία στην παραγωγή όπλων: Μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, για στρατιωτικό εξοπλισμό και προμήθειες.
Οι οικονομικές προκλήσεις
Το ποσό των 800 δισ. ευρώ που ανακοίνωσε η Φον ντερ Λάιεν είναι τεράστιο, αλλά η δημιουργία μιας αξιόμαχης στρατιωτικής δύναμης απαιτεί πολύ περισσότερα. Η αμυντική βιομηχανία χρειάζεται πολυετή επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη, ενώ οι στρατιωτικές υποδομές απαιτούν εκσυγχρονισμό. Παράλληλα, οι οικονομίες των ευρωπαϊκών χωρών αντιμετωπίζουν ήδη υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και ενεργειακές κρίσεις, γεγονός που καθιστά δύσκολη την αύξηση των αμυντικών δαπανών χωρίς να επηρεαστούν άλλοι κρίσιμοι τομείς, όπως η κοινωνική πολιτική και η ανάπτυξη.
Σε σύγκριση με τη Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σαφώς μεγαλύτερη οικονομική ισχύ. Το συνολικό ΑΕΠ της ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 16 τρισ. δολάρια, τη στιγμή που το ρωσικό ΑΕΠ δεν ξεπερνά το 1,8 τρισ. δολάρια. Ωστόσο, η Ρωσία έχει ήδη υψηλές στρατιωτικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ της (πάνω από 4%), ενώ πολλές ευρωπαϊκές χώρες δαπανούν λιγότερο από 2%. Για να φτάσει σε επίπεδο στρατιωτικής αυτονομίας, η ΕΕ θα πρέπει να αυξήσει δραματικά τις αμυντικές της δαπάνες, γεγονός που θα έχει κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Το εσωτερικό ευρωπαϊκό μέτωπο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ενιαίο κράτος αλλά ένας συνασπισμός μελών με διαφορετικές στρατηγικές επιδιώξεις. Χώρες όπως η Πολωνία και οι Βαλτικές Δημοκρατίες βλέπουν τη Ρωσία ως άμεση απειλή και υποστηρίζουν σθεναρά την αύξηση των αμυντικών δαπανών. Άλλες, όπως η Ουγγαρία και σε έναν βαθμό η Γαλλία, διατηρούν πιο σύνθετες σχέσεις με τη Μόσχα. Επιπλέον, η άνοδος ακροδεξιών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων σε πολλές χώρες αποτελεί εμπόδιο στη δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής.
Είναι διατεθειμένοι οι ευρωπαϊκοί λαοί να υποστηρίξουν μια τέτοια πολιτική; Σε πολλές χώρες υπάρχει δυσαρέσκεια λόγω του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης και της μείωσης του βιοτικού επιπέδου. Οι πολίτες διαμαρτύρονται ότι φτωχαίνουν και δύσκολα θα δεχτούν νέες βαριές δαπάνες για την άμυνα, αν δεν δουν άμεσα οφέλη. Αυτό αποτελεί έναν σημαντικό πολιτικό σκόπελο για την ηγεσία της ΕΕ.
Η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού είναι ένα έργο δεκαετιών. Αν λάβουμε υπόψη την εμπειρία των Ηνωμένων Πολιτειών, που χρειάστηκαν σχεδόν δύο αιώνες για να διαμορφώσουν τις ένοπλες δυνάμεις τους στη σημερινή τους μορφή, είναι σαφές ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να πετύχει κάτι παρόμοιο μέσα σε λίγα χρόνια. Ωστόσο, σε μία δεκαετία, με τις κατάλληλες επενδύσεις, θα μπορούσε να υπάρξει μια αξιόλογη στρατιωτική δύναμη που θα μπορούσε να λειτουργεί αυτόνομα τουλάχιστον σε περιφερειακές κρίσεις.
Τα οφέλη και οι προκλήσεις για την Ελλάδα
Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να στηρίξει την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας. Η χώρα αντιμετωπίζει συνεχή τουρκική απειλή και μια ισχυρότερη ΕΕ στον τομέα της άμυνας θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις προκλήσεις της Άγκυρας. Επιπλέον, η αύξηση των αμυντικών δαπανών θα μπορούσε να ενισχύσει την ελληνική αμυντική βιομηχανία, προσφέροντας ευκαιρίες για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Στο τέλος-τέλος, η χώρα μας είναι από τις ελάχιστες χώρες του ΝΑΤΟ που ήδη ξοδεύει πάνω από το 3% του ΑΕΠ της σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς, λόγω της απειλής της Τουρκίας. Θεωρητικώς λοιπόν, η δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού μας βρίσκει και έτοιμους και υπέρμαχους. Η δε εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον κανόνα του ελλείμματος, προφανώς μας ευνοεί. Ωστόσο, ίσως η Ελλάδα να χρειαστεί να συνεισφέρει ακόμα πιο σημαντικά κονδύλια, γεγονός που μπορεί να επιβαρύνει την οικονομία της, ειδικά αν δεν υπάρξει ανακατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Η ανάγκη για στρατιωτική αυτονομία είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ, ειδικά αν οι ΗΠΑ αποσύρουν την υποστήριξή τους. Η οικονομική και πολιτική ενοποίηση της άμυνας, ωστόσο, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Θα χρειαστούν τεράστιες επενδύσεις, πολιτική βούληση και αρκετές δεκαετίες για να δημιουργηθεί ένας αξιόμαχος ευρωπαϊκός στρατός.